ಪ್ರಕೃತಿಯ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿ: ನರಹರಿ ಪರ್ವತ ಹಾಗೂ ಕಾರಿಂಜೇಶ್ವರ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆ

 ಪ್ರಕೃತಿಯ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿ: ನರಹರಿ ಪರ್ವತ ಹಾಗೂ ಕಾರಿಂಜೇಶ್ವರ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆ  

ನಮಸ್ಕಾರ,

ದಕ್ಷಿಣ ಕನ್ನಡದ ಬೆಟ್ಟಗಾಡಿನ ಮಧ್ಯೆ ನಿಂತುಕೊಂಡಿರುವ ಎರಡು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಕೇಂದ್ರಗಳು - ಬಂಟ್ವಾಳ ತಾಲ್ಲೂಕಿನ ನರಹರಿ ಪರ್ವತದ ಸದಾಶಿವ ದೇವಾಲಯ ಮತ್ತು ಕರಿಂಜ ಪರ್ವತದ ಕಾರಿಂಜೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯ ಭಕ್ತಿ, ಪೌರಾಣಿಕತೆ ಹಾಗೂ ಪ್ರಕೃತಿ ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ಒಂದೇ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಒಗ್ಗೂಡಿಸುವ ಅದ್ಭುತ ಜೋಡಿ. ಒಂದೇ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿದ್ದರೂ ಇವೆರಡೂ ದೇಗುಲಗಳಿಗೆ ತಮ್ಮದೇ ಆದ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯ, ಆಚರಣೆಗಳು, ಮತ್ತು ಭಕ್ತರ ಅನುಭವಗಳ ರೂಪವಿದೆ. ಕೆಳಗಿನ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ ಈ ಎರಡು ತೀರ್ಥಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಭೌಗೋಳಿಕ ಸನ್ನಿವೇಶ, ಪುರಾಣ–ಪ್ರವಾಹ, ದರ್ಶನಾನುಭವ, ಹಬ್ಬ–ಕೈಂಕರ್ಯ ಮತ್ತು ಸಂರಕ್ಷಣೆ–ಪ್ರಯಾಣಿಕರ ಸಲಹೆಗಳನ್ನು ವಿವರವಾಗಿ ಕಾಣಬಹುದು.

1) ನರಹರಿ ಪರ್ವತ ಪ್ರವೇಶ ಮತ್ತು ಮಾರ್ಗಸೌಲಭ್ಯ:    

ಮಂಗಳೂರು ನಗರದಿಂದ ಸುಮಾರು 28 ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಬಂಟ್ವಾಳ ತಾಲೂಕಿನ ಮೆಲ್ಕಾರ್‌ ಬಳಿಯ ಬೆಟ್ಟವೇ ನರಹರಿ ಪರ್ವತ. ಮೇಲ್ಭಾಗದ ಎತ್ತರ ಸಮುದ್ರಮಟ್ಟದಿಂದ ಸುಮಾರು 1000 ಅಡಿ ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಹಸಿರಿನ ನಡುವೆ ಬೆಳೆದಿರುವ ಈ ಬೆಟ್ಟಕ್ಕೆ ರಸ್ತೆ ಮಾರ್ಗ ಮತ್ತು ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳ ಮೂಲಕ ಹತ್ತಲು ಸಾಧ್ಯ. ಸ್ಥಳೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಮಾಹಿತಿಯ ಪ್ರಕಾರ, ಇದು ಯಾತ್ರಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ದರ್ಶನದ ಜೊತೆಗೆ ಚಿಕ್ಕ ಟ್ರೆಕ್ಕಿಂಗ್ ಅನುಭವ ಕೊಡುವ ಪವಿತ್ರ ಬೆಟ್ಟ.    

ಪುರಾಣ–ಪರಂಪರೆ

‘ನರ’ (ಅರ್ಜುನ) ಮತ್ತು ‘ಹರಿ’ (ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ) ಇಲ್ಲಿ ತಪಸ್ಸು ಮಾಡಿ ಪಾಪವಿಮೋಚನೆ ಪಡೆದರೆಂಬ ಪ್ರಸಂಗದಿಂದ ಬೆಟ್ಟಕ್ಕೆ ‘ನರಹರಿ’ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂದಿತು ಎಂಬ ಜನಶ್ರುತಿ ಇದೆ. ಶ್ರೀಹರಿಯ ದರ್ಶನದ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥವಾಗಿ ಶಂಖ–ಚಕ್ರ–ಗದಾ–ಪದ್ಮ ರೂಪದ ನಾಲ್ಕು ತೀರ್ಥಕುಂಡಗಳು ಬೆಟ್ಟದ ಶಿಖರದ ಬಳಿ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿವೆ ಎಂದು ಭಕ್ತರು ವಿಶ್ವಾಸಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ತೀರ್ಥಗಳು ಇಂದು ಸಹ ಸದಾ ನೀರಿನಿಂದ ತುಂಬಿರುತ್ತವೆ ಎಂಬ ವಿಶಿಷ್ಟತೆ ಭಕ್ತರನ್ನುಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತದೆ. 

ದರ್ಶನಾನುಭವ ಮತ್ತು ತೀರ್ಥಗಳು

ಬೆಟ್ಟದ ಶಾಂತತೆಯಲ್ಲಿ ಗಾಳಿ–ಪಕ್ಷಿಗಳ ಕೂಗು, ದೂರದ ಪಶ್ಚಿಮಘಟ್ಟದ ಪ್ರಕೃತಿ ಸೌಂದರ್ಯದ ನೋಟ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಆನಂದ  ಇವೆಲ್ಲ ಸೇರಿ ದರ್ಶನವನ್ನು ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಧ್ಯಾನಾನುಭವವಾಗಿಸುತ್ತದೆ. ನಾಲ್ಕು ತೀರ್ಥಗಳಲ್ಲಿ ಶಂಖತೀರ್ಥ, ಚಕ್ರತೀರ್ಥ, ಗದಾತೀರ್ಥ ಮತ್ತು ಪದ್ಮತೀರ್ಥವೆಂಬ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಹೆಸರುಗಳಿವೆ ಎಂದು ಹಲವು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ವಿವರಣೆಗಳು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ತೀರ್ಥಗಳ ಅಸ್ತಿತ್ವ ದೇಗುಲದ ಪುರಾತನ ಪೌರಾಣಿಕತೆಯನ್ನು ಬಲಪಡಿಸುತ್ತದೆ. 

ಪೂಜೆ–ಕಾಲಮಾನ ಮತ್ತು ಸೇವೆಗಳು

ನರಹರಿ ಸದಾಶಿವ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ–ಮಧ್ಯಾಹ್ನ–ಸಂಜೆ ಪ್ರಮುಖ ಪೂಜೆಗಳು ನಡೆದು, ದೇಗುಲ ದಿನಪೂರ್ತಿ ತೆರೆದು ಮುಚ್ಚುವ ಸಮಯ ನಿಯಮಿತವಾಗಿರುತ್ತದೆ (ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ 7 ರಿಂದ ಸಂಜೆ 7 ರವರೆಗೆ; ಬೆಳಿಗ್ಗೆ 8.30, ಮಧ್ಯಾಹ್ನ 12.30 ಮತ್ತು ಸಂಜೆ 6.30 ಸುಮಾರಿಗೆ ಪೂಜೆ ಎಂದು ಕೆಲವು ಮೂಲಗಳು ತಿಳಿಸಿವೆ). ಸ್ಥಳೀಯ ಸೂಚನೆಗಳು ಬದಲಾಗಬಹುದಾದ್ದರಿಂದ ಭಕ್ತರು ಪ್ರಯಾಣಕ್ಕೂ ಮುನ್ನ ದೃಢಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಒಳಿತು. ಅಸ್ತಮ ಸಮಸ್ಯೆ ನಿವಾರಣೆಗಾಗಿ ಭಕ್ತರು ಹಗ್ಗವನ್ನು ಸೇವೆಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ದೇವರಿಗೆ ಅರ್ಪಿಸುತ್ತಾರೆ.

2) ಕಾರಿಂಜೇಶ್ವರ ಪರ್ವತದ ನೈಸರ್ಗಿಕ ರೂಪರೇಖೆ

ಬಂಟ್ವಾಳ ತಾಲೂಕಿನ ಕವಳಮುದೂರು ಗ್ರಾಮದ ಕರಿಂಜ ಪರ್ವತದ ಅಗ್ರಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕಾರಿಂಜೇಶ್ವರ (ಪಾರ್ವತಿ–ಪರಮೇಶ್ವರ) ದೇವಾಲಯ ಸ್ಥಿತಿಯಿದೆ. ಸಮುದ್ರಮಟ್ಟದಿಂದ ಸುಮಾರು 1000 ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಕೋಡಿಯಮಲೆ ಶ್ರೇಣಿಯಲ್ಲಿ ಬೇರ್ಪಟ್ಟಿರುವ ಈ ಪರ್ವತಕ್ಕೆ ಸುಮಾರು 600 ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳ ಮೂಲಕ ಹತ್ತಬಹುದು. ದೇಗುಲ ಸಂಕೀರ್ಣವು ಎರಡು ಭಾಗಗಳಾಗಿ ಕಣ್ತುಂಬಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ: ಶಿಖರದ ಮೇಲೆ ಶಿವಾಲಯ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಪಾರ್ವತಿ–ಗಣೇಶ ದೇಗುಲ. ಬೆಟ್ಟದ ಪಾದದಲ್ಲಿ "ಗದಾ" ತೀರ್ಥ, ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಉಂಗುಷ್ಟ (ಅಂಗುಷ್ಟ) ಅಥವಾ ಜಾನು ತೀರ್ಥಗಳಂತಹ ಪಾವನ ಪವಿತ್ರ ಜಲಾಶಯಗಳು ಪ್ರಸಿದ್ಧ. 

"ಕರಿಂಜ ದಡ್ಡ" - ವಾನರ ಅನ್ನಸೇವೆಯ ಸಂಪ್ರದಾಯ

ಇಲ್ಲಿನ ಮತ್ತೊಂದು ವಿಶಿಷ್ಟತೆ ಎಂದರೆ ಪ್ರತಿದಿನ ಮಧ್ಯಾಹ್ನ ನಡೆಯುವ ವಾನರ ಅನ್ನಸೇವಾ (ಕೋತಿಗಳಿಗೆ ಅನ್ನ ಸೇವೆ). ಶಿವಾಲಯದ ಮುಂಭಾಗದ ವಿಶೇಷ ವೇದಿಕೆಯ ಮೇಲೆ ಅಕ್ಕಿಯ ನೈವೇದ್ಯವಿಟ್ಟು, ಬೆಟ್ಟದಲ್ಲಿರುವ (ಕೋತಿಯರ) ಗುಂಪಿಗೆ ಭಿಕ್ಷೆ ನೀಡುವುದು ಆಚಾರ. ಗುಂಪಿನ ನಾಯಕರನ್ನು ‘ಕರಿಂಜ ದಡ್ಡ’ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಮೊದಲ ತುಂಡನ್ನು ಅವನು ಸ್ವೀಕರಿಸುತ್ತಾನೆ ಎಂಬುದು ಸ್ಥಳೀಯರು ಹೇಳುವ ಕುತುಹಲಕಾರಿ ಅಂಶ. ಪ್ರಕೃತಿ–ಪ್ರಾಣಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೆಯಾಗಿರುವ ಈ ಸಂಪ್ರದಾಯ ದೇವಾಲಯದ ದೇಶವ್ಯಾಪಿ ಖ್ಯಾತಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. 

ತೀರ್ಥಗಳು, ಹಬ್ಬ–ಮಹೋತ್ಸವಗಳು

ಕರಿಂಜಾ ಸಂಕೀರ್ಣದ ತೀರ್ಥಗಳ ಪಂಕ್ತಿ ಪಾಂಡವ–ಮಹಾಭಾರತ ಸಂಧರ್ಭಗಳನ್ನು ಹತ್ತೇಳಿಸುತ್ತದೆ: ಪಾದದ ‘ಗದಾ ತೀರ್ಥ’, ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿನ ‘ಉಂಗುಷ್ಟ/ಜಾನು ತೀರ್ಥ’ ಹೀಗೆ. ನೀರಿನ ಲಭ್ಯತೆ ವರ್ಷಪೂರ್ತಿ ಇರುವುದರಿಂದ, ಯಾತ್ರಿಕರು ಮೆಟ್ಟಿಲುಹತ್ತುವ ಮೊದಲು ತೀರ್ಥಜಲ ಸ್ಪರ್ಶಿಸುವುದು ಆಚಾರ. ಶ್ರೀ ಮಹಾಶಿವರಾತ್ರಿ, ರಥೋತ್ಸವ, ದೇವಿ–ದೇವರ ಸಂಮಿಲನ ಸಮಾರಂಭ, ದೀಪೋತ್ಸವ, ನವರಾತ್ರಿ, ಆಟಿ ಅಮವಾಸ್ಯೆ,  ಇವು ಇಲ್ಲಿನ ಪ್ರಮುಖ ಉತ್ಸವಗಳಾಗಿದ್ದು, ದಕ್ಷಿಣ ಕನ್ನಡದ ಹಬ್ಬಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಬಣ್ಣತೆ ತುಂಬಿ ಹರಿಯುತ್ತದೆ. 

3) ಎರಡೂ ತೀರ್ಥಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಪುರಾಣಸೂತ್ರ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಅರ್ಥ

ನರಹರಿ ಮತ್ತು ಕರಿಂಜಾ ಇವೆರಡೂ ಸ್ಥಳಗಳ ಪುರಾಣಗಳು ಮಹಾಭಾರತದ ಕಥನಗಳೊಂದಿಗೆ ಆಳವಾಗಿ ಸಂಪರ್ಕಗೊಂಡಿವೆ. ನರಹರಿ ಪರ್ವತದ ನಾಲ್ಕು ತೀರ್ಥಕುಂಡಗಳು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ–ಅರ್ಜುನರ ತಪಸ್ಸಿನ ನೆನಪು ಎಂದು ಸಾರುವ ಪರಂಪರೆ ಇದ್ದರೆ, ಕರಿಂಜೇಶ್ವರದಲ್ಲಿ ಭೀಮನ ಗದಾ–ಉಂಗುಷ್ಟದಿಂದಾಗಿ ತೀರ್ಥಗಳು ಸೃಷ್ಟಿಯಾದವು ಎಂಬ ಕಥನ ಜನಪ್ರಿಯ. ಪುರಾಣಗಳ ಇತಿಹಾಸೋಕ್ತ ಸತ್ಯಾಸತ್ಯಗಳು ಚರ್ಚೆಗೆ ವಿಷಯವಾದರೂ, ಈ ನಂಬಿಕೆಗಳು ಶತಮಾನಗಳ ಸಂಗ್ರಹವಾದ ಸ್ಥಳೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಜೀವಂತ ಪ್ರವಾಹ. ಯಾತ್ರಾರ್ಥಿಗಳ ಅನುಭವದಲ್ಲಿ, ತೀರ್ಥಜಲದ ಸ್ಪರ್ಶ–ಪರ್ವತದ ಮೌನ–ದೇವರ ದರ್ಶನ ಇವೆಲ್ಲ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ನೆಮ್ಮದಿ ನೀಡುತ್ತವೆ.

4) ಪ್ರವಾಸ–ಯಾತ್ರೆಯ ಅನುಭವ: ದಾರಿಗಳು, ಕಾಲಮಾನ, ನೋಟಗಳು

ನರಹರಿ ಪರ್ವತ: ಮಂಗಳೂರು–ಬೆಂಗಳೂರು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಹೆದ್ದಾರಿಯ ಮೆಲ್ಕಾರ್/ಪಾಣೆಮಂಗಳೂರು ಭಾಗದಿಂದ ಒಳಹಾದಿ ಹಿಡಿದು ಬೆಟ್ಟದ ಪಾದದವರೆಗೆ ವಾಹನದಲ್ಲಿ ಹೋಗಬಹುದು; ಅಲ್ಲಿ 300 ಮೆಟ್ಟಿಲು–ಕಲ್ಲುಗಾಡುಗಳ ಮೂಲಕ ಮೇಲಕ್ಕೆ ಹತ್ತಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಬೇಸಿಗೆಯ ಬೆಳಗಿನಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಬಿಸಿಲಿದ್ದರೂ, ಚಳಿಗಾಲ ಹಾಗೂ ಮಾನ್ಸೂನ್ ನಂತರದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಹಸಿರಿನ ಮೆರುಗು, ತಂಪಾದ ಗಾಳಿ ಹತ್ತುವಿಕೆಯ ಆತುರವನ್ನೇ ಮರೆಮಾಡಿಬಿಡುತ್ತದೆ. ಸುರ್ಯಾಸ್ತ–ಮೋಡದ ನೆರಳು–ಅರಬೀ ಸಮುದ್ರದತ್ತ ಹರಡುವ ದಟ್ಟ ಹಸಿರು—ಈ ಎಲ್ಲವೂ ಮೇಲ್ಭಾಗದಿಂದ ಮನಗೆದಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ. 

ಕರಿಂಜೇಶ್ವರ: ಬಂಟ್ವಾಳ ತಾಲ್ಲೂಕಿನ ವಗ್ಗ/ಕರಿಂಜಾ ಕ್ರಾಸ್’ ಬಳಿ ಬಂದು, ಅಲ್ಲಿಂದ ಕೋಡಿಯಮಲೆ ಅರಣ್ಯದ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಬೆಟ್ಟದ ಪಾದವನ್ನು ತಲುಪಿ 600 ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳನ್ನು ಹತ್ತಿದರೆ ಮೊದಲಿಗೆ ಪಾರ್ವತಿ–ಗಣೇಶ ದೇಗುಲ, ನಂತರ ಶಿವಾಲಯ ದರ್ಶನ. ಹತ್ತುವ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ‘ಗದಾ ತೀರ್ಥ’ ನೀರಿನ ಹಸಿರು ಮಿನುಗು ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಶಾಂತಿ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಮಳೆಗಾಲದಲ್ಲಿ ಕಲ್ಲು–ಮೆಟ್ಟಿಲು ಜಾರಿ ಹೋಗುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇದ್ದರಿಂದ ಜಾಗರೂಕತೆ ಮುಖ್ಯ. 

5) ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಚರಣೆ ಮತ್ತು ಸಮಾಜ–ಪ್ರಕೃತಿ ಸಹಜೀವನ

ನರಹರಿ–ಕರಿಂಜಾ ಎರಡೂ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಥಳೀಯ ಸಮುದಾಯಗಳು ದೇಗುಲ, ಬೇಟೆಗಾರಿಕೆ, ಅರಣ್ಯ ಸಂಪತ್ತುಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಯತ ಸಂಬಂಧ ಬೆಳೆಸಿಕೊಂಡಿವೆ. ಕರಿಂಜಾದ ‘ವಾನರ ಅನ್ನಸೇವೆಯಂತಹ ಆಚರಣೆ ಪ್ರಕೃತಿಯೊಂದಿಗಿನ ಸಂಭಾಷಣೆಯ ನೆನಪನ್ನು ತಂದುಕೊಡುತ್ತದೆ, ಆದರೆ ಅದನ್ನು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಸಮಯ–ಸ್ಥಳ–ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತವಾಗಿಟ್ಟಿರುವುದು ಪರಿಸರ ಸಮತೋಲನಕ್ಕಾಗಿ ಅಗತ್ಯ. ನರಹರಿಯ ತೀರ್ಥಕುಂಡಗಳನ್ನು ವೀಕ್ಷಿಸುವಾಗ ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್–ಜಂಕ್ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಬಿಸಾಡದಿರುವುದು, ನೀರಿಗೆ ಕೈ ಹಾಕುವಾಗ ಅತಿ–ಕಾಲಹರಣ, ಶಬ್ದ ಮಾಡದೆ ಇರುವುದು ಭಕ್ತ ಪ್ರವಾಸಿಕರ ಜವಾಬ್ದಾರಿ.

6) ಹಬ್ಬ–ಕಾರ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಭಕ್ತರ ಭಾಗವಹಿಸುವಿಕೆ

ಕರಿಂಜೇಶ್ವರ: ಮಹಾಶಿವರಾತ್ರಿ, ರಥೋತ್ಸವ, ಆಟಿ ಅಮವಾಸ್ಯೆ, ನವರಾತ್ರಿ, ದೀಪೋತ್ಸವ ಮೊದಲಾದ ಹಬ್ಬಗಳಲ್ಲಿ ದೇಗುಲ ಪರಿಸರವೇ ಜಾತ್ರೆಯ ಚಿತ್ರರಂಗವಾಗುತ್ತದೆ. ಪಾರ್ವತಿ–ಪರಮೇಶ್ವರ ಸಂಮಿಲನದ ವಿಶೇಷ ಸಮಾರಂಭ, ಸೊಣ್ಣೆ ಸಮಾರಂಭಗಳು ಇಲ್ಲಿನ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ವೈಭವ. ಈ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಥಳೀಯ ಕುಲ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳು, ತುಳು–ಕನ್ನಡ ಭಕ್ತಿಗೀತೆಗಳು, ಡೋಲು–ಚಂಡೆ ಘೋಷ ಎಲ್ಲಾವು ಬೆಟ್ಟದ ಮಧ್ಯಗರ್ಭದಲ್ಲಿ ಘೋಷವಾಗಿ ಪ್ರತಿಧ್ವನಿಸುತ್ತವೆ. 

ನರಹರಿ: ಪೂಜೆ ಸಮಯಕ್ಕೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡ ಸೇವೆಗಳು, ಅಭಿಷೇಕ–ಲಘು ಮಹಾಪೂಜೆಗಳೊಂದಿಗೆ ನಡೆಯುವ ಧಾರ್ಮಿಕ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ಭಕ್ತರಿಗೆ ಸಮಾಧಾನ ನೀಡುತ್ತವೆ. ಸಾಯಂಕಾಲದ ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿ ‘ಒಂ ನಮಃ ಶಿವಾಯ’ ಉಚ್ಚಾರಣೆ ಗಾಳಿಯಲ್ಲಿ ಬೆರೆತು ಬೆಟ್ಟದ ಮರಗಳ ಮಧ್ಯೆ ತುಂಬಿ ಹರಿಯುವುದು ಅನಿರ್ವಚನೀಯ ಭಾವ.

7) ವಾಸ್ತು–ಸಂರಚನೆ ಮತ್ತು ದೃಶ್ಯಶಾಸ್ತ್ರ

ನರಹರಿ ಪರ್ವತದ ವಾಸ್ತು ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವೆಂದರೆ ಶಿಖರದ ಸುತ್ತಲಿನ ಕಲ್ಲಿನ ಸ್ವಾಭಾವಿಕ ರೂಪಲೇಪ. ಶಂಖ–ಚಕ್ರ–ಗದಾ–ಪದ್ಮ ತೀರ್ಥಗಳ ಚಿತ್ರಗಳು ಕಲ್ಲಿನ ಕೆರೆಗಳಲ್ಲಿ ಮೂಡಿಬಂದಂತೆ ಕಾಣುತ್ತವೆ. ಈ ಕಲ್ಲುಪುರಗಳಲ್ಲಿನ ನೀರು ವರ್ಷಪೂರ್ತಿ ಇದ್ದು ನೆಲೆಸಿರುವುದು ಅತೀ ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದಿಂದಲೇ ಇಲ್ಲಿ ಆಗಸ–ಭೂಮಿ–ನೀರುಗಳ ಸಮಾಗಮವಿದೆ ಎನ್ನುವ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಭಾಸವಾಗುತ್ತದೆ. 

ಕರಿಂಜೇಶ್ವರದ ವಾಸ್ತು ನಿರೂಪಣೆಯಲ್ಲಿ ಎರಡು ಮಟ್ಟದ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳ ವಿನ್ಯಾಸ ಮತ್ತು ನಡುವೆ ಸಂಪರ್ಕಿಸುವ ಕಲ್ಲುಮೆಟ್ಟಿಲು ಮಾರ್ಗ ಪ್ರಮುಖ. ಬೆಟ್ಟದ ಅಂಚಿನ ಮೇಲಿರುವ ಶಿವಾಲಯದ ಗೋಡೆ–ಶಿಖರ–ಪ್ರಾಕಾರಗಳು ಕೋಡಿಯಮಲೆಯ ಹಸಿರು ಹೊದಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಹೂಗಿಡದಂತೆಯೇ ಕಾಣಿಸುತ್ತವೆ. ಪಾರ್ವತಿ–ಗಣೇಶ ದೇಗುಲದ ಸನ್ನಿಧಿಯಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯರಶ್ಮಿಗಳು ಕಲ್ಲಿನ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳುವ ಹೊತ್ತು, ಕೆಳಗಿನ " ಗದಾ" ತೀರ್ಥದ ಹಸಿರು ನೀರಿನ ಮೇಲಾಗುವ ಗಾಳಿಯ ನಾಟ್ಯ ಇವೆಲ್ಲ ಸೇರಿ ಛಾಯಾಚಿತ್ರಕಾರರ ಕನಸಿನ ಮೆಟ್ಟಿಲು. 

8) ಯಾರು–ಯಾವಾಗ ಬರಬೇಕು? (ಪ್ರಯಾಣಿಕರ ಸಲಹೆಗಳು)

ಕಾಲಮಾನ: ಮಳೆ ಕಡಿಮೆಯಾದ ತಕ್ಷಣದ ಶರದ್ಕಾಲ (ಅಕ್ಟೋಬರ್–ಜನವರಿ) ಅಥವಾ ಬೇಸಿಗೆಯ ಮೊದಲ ತಿಂಗಳುಗಳು (ಫೆಬ್ರವರಿ–ಮಾರ್ಚ್) ಹತ್ತಲು ಅನುಕೂಲ. ಮಳೆಗಾಲದಲ್ಲಿ ಕಲ್ಲು ಜಾರುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಹೆಚ್ಚು.

⦁ ಟೋಪಿ/ಕ್ಯಾಪ್; ನೀರಿನ ಬಾಟಲಿ (ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ವಜಾಗೊಳಿಸಿ ಸ್ಟೀಲ್/ಮರುಬಳಕೆ ಬಾಟಲಿ).

⦁ ಆಚಾರ–ಸಂಯಮ: ದೇವಾಲಯ ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಮೌನ–ಶಿಸ್ತು ಪಾಲಿಸಿ. ಪ್ರಾಣಿಗಳನ್ನು (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಕರಿಂಜಾದ ಕೋತಿಗಳನ್ನು) ಉದ್ದೇಶರಹಿತವಾಗಿ ಆಹಾರ ಕೊಡುವುದು, ಹಾಸ್ಯ ಮಾಡುವುದು, ಬೆದರಿಸುವುದು ತಪ್ಪು. ಕರಿಂಜಾದ ‘ವಾನರ ಅನ್ನಸೇವೆ’ ಮಾತ್ರ ದೇಗುಲದ ನಿಯಮಾನುಸಾರವೇ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. 

⦁ ಸಮಯಪಾಲನೆ: ನರಹರಿಯ ದೈನಂದಿನ ಪೂಜೆ–ತೆರೆಯುವ ಸಮಯಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ 7 ರಿಂದ ಸಂಜೆ 7—ಆದರೆ ಬದಲಾಗಬಹುದಾದ್ದರಿಂದ ಸ್ಥಳೀಯ ಪ್ರಕಟಣೆಯನ್ನು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿಕೊಳ್ಳಿ. ಕರಿಂಜಾದಲ್ಲಿ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ–ಮಧ್ಯಾಹ್ನ–ಸಂಜೆ ದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶ ಇದ್ದರೂ ಮಧ್ಯಾಹ್ನದ ವಾನರ ಸೇವೆಯ ವೇಳೆಯಲ್ಲಿ ಜನಜಂಗುಳಿಯಿರುತ್ತದೆ. 

9) ಪರಿಸರ–ಪೈಕಿ: ಸಂರಕ್ಷಣೆ ನಮ್ಮ ಹಸ್ತದಲ್ಲೇ

ಪರ್ವತ–ಅರಣ್ಯದ ಮಜಲುಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವುದು ಎಂದರೆ ಅದು ಕೇವಲ ‘ಡೆಸ್ಟಿನೇಷನ್’ ಅಲ್ಲ, ಪರಿಸರದೊಂದಿಗೆ ಒಪ್ಪಂದ. ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್/ಸಿಂಗಲ್–ಯೂಸ್ ಕಪ್‌ಗಳನ್ನು ಹೊತ್ತು ತಂದು ತ್ಯಜಿಸುವುದು ಬೇಡ; ದಾರಿ ಬಿಟ್ಟು ಶಾರ್ಟ್‌ಕಟ್ ಹಿಡಿಯುವುದು ಮಣ್ಣುಗಡ್ಡೆ–ಝರಿ–ಮೂಲಸಸ್ಯಗಳಿಗೆ ಹಾನಿ; ತಾಳಿ–ಪ್ರಾರ್ಥನೆಗಳ ನಂತರ ತಿನ್ನುವ ಪ್ರಸಾದದ ಎಲೆಗಳನ್ನು ಕಲ್ಲಿನ ಕುಂದಗಳಲ್ಲಿ ಎಸೆಯುವುದು ನೀರಿಗೆ ಹಾನಿ. ‘ನೀನು ತಂದದ್ದು ನೀನೇ ಹೊತ್ತು ಕೊಂಡೊಯ್ಯು’ ನೀತಿಯೊಂದೇ ಇಂತಹ ಪವಿತ್ರ ಸ್ಥಳಗಳ ಭವಿಷ್ಯ ಕೋಟೆ.

10) ಎರಡು ಬೆಟ್ಟಗಳ ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ವೈಭವ

⦁ ಕಥಾಸೂತ್ರ: ನರಹರಿಯಲ್ಲಿನ ನರ–ಹರಿಯ ತಪಸ್ಸು, ನಾಲ್ಕು ತೀರ್ಥಗಳ ರಚನೆ; ಕರಿಂಜಾದಲ್ಲಿ ಭೀಮನ ಅಂಗುಷ್ಟ–ಗದಾ ಮತ್ತು ಅರ್ಜುನನ ಸಾಹಸಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ತೀರ್ಥಪ್ರಮಾಣ.

⦁ ದರ್ಶನ ಮಾರ್ಗ: ನರಹರಿಯಲ್ಲಿ ಮಿತ ಅಂತರದಕ್ಕೆ ಹತ್ತಿ ಶಿಖರದಲ್ಲಿ ಸಮಗ್ರ ದೃಶ್ಯ; ಕರಿಂಜಾದಲ್ಲಿ 600 ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳನ್ನು ಹತ್ತಿ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿನ ಪಾರ್ವತಿ–ಗಣೇಶ ದರ್ಶನ. 

⦁ ಅನನ್ಯ ಸಂಪ್ರದಾಯ: ಕರಿಂಜದ ವಾನರ ಅನ್ನಸೇವೆ ಭಕ್ತಿಯ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ–ಪರಿಸರ ಸಂಕೇತ,  ನರಹರಿಯಲ್ಲಿ ತೀರ್ಥಗಳ ಶಾಂತಪಾನ. 

⦁ ಹಬ್ಬ–ಪ್ರಸಂಗ: ಎರಡೂ ಕಡೆ ಶಿವ ಸಂಬಂಧಿ ಹಬ್ಬಗಳು; ಕರಿಂಜದಲ್ಲಿ ಆಟಿ ಅಮವಾಸ್ಯೆ, ರಥೋತ್ಸವ–ದೇವಿ–ದೇವರ ಸಂಮಿಲನದ ವೈಭವ ವಿಶೇಷ. 

11) ಉಪಸಂಹಾರ—ಭಕ್ತಿ–ಪ್ರಕೃತಿ ಒಂದೇ ಕವಲು

ನರಹರಿ ಪರ್ವತ ಮತ್ತು ಕಾರಿಂಜೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯ ಇವೆರಡೂ ದಕ್ಷಿಣ ಕನ್ನಡದ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ–ಪರಿಸರ ಪ್ರವಾಸತಾಣಗಳ ದ್ವಯ ಮುತ್ತುಗಳು. ಒಬ್ಬ ಪ್ರವಾಸಿಗನಿಗೆ ಇವು ಸುಂದರ ಹಾದಿಗಳಂತಿವೆ: ಒಂದು ಹಾದಿ ಪುರಾಣ–ಸ್ಮೃತಿ–ತೀರ್ಥಗಳ ಮೌನದಲ್ಲಿ ಮನಸ್ಸನ್ನು ತೊಳೆಯುತ್ತದೆ, ಇನ್ನೊಂದು ಹಾದಿ ಬೆಟ್ಟದ ಹಸಿರು–ಅರಣ್ಯದ ಗಾಳಿ–ವಾನರ ಗುಂಪು ಪ್ರಕೃತಿಯೊಂದಿಗೆ ಸ್ನೇಹ ಮಾಡಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಎರಡೂ ಹಾದಿಗಳ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿ ಮಾತ್ರ ಉಳಿಯುತ್ತದೆ ಸ್ಥಳೀಯರು ಹೇಳುವಂತೆ, “ಶಿಖರ ತಲುಪಿದಾಗ, ಮೌನವೇ ವೇದ.”ನೀವು ಮಂಗಳೂರಿಗೆ ಬರಲು ಯೋಜಿಸುತ್ತಿದ್ದರೆ, ಒಂದೇ ದಿನದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಬೆಟ್ಟಗಳ ದರ್ಶನ–ಅನುಭವವನ್ನು ಜೋಡಿಸಿ ಓರ್ವ ಭಕ್ತ–ಪ್ರವಾಸಿಯ ಹೃದಯದ ವರ್ತಮಾನವಾಗಿ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಬಹುದು.

ನಮ್ಮ ಸಂಸ್ಕೃತಿ  ನಮ್ಮ ಹೆಮ್ಮೆ

   ಜೈ ತುಳುನಾಡ್‌